علت ماندگاری هیچانه ها چیست؟ - تور هند ارزان

این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در گفت وگویی مکتوب با خبرنگاران، درباره ویژگی های هیچانه ها و اهمیت و کارکرد آن ها در ادبیات کودک و نوجوان گفت: متل ها و هیچانه ها بخش مهمی از ادبیات فولکلور هستند که برخلاف تصور بعضی ها، پوچ و بی معنی نیستند. دارای ویژگی ها و جنبه هایی هستند که به لحاظ فرمی و زیبایی شناختی حائز اهمیت و قابل تامل اند. کارکردشان صرفا تفریح و ایجاد نشاط و هیجان نیست؛ نقش مهمی در پرورش تخیل، زبان آموزی، تقویت تارهای صوتی، آموزش مهارت ارتباط گروهی در بازی برای خردسالان و موارد دیگر دارند. بسیاری از متل ها و هیچانه ها، ترانه های بازی آوازی هستند. در این متل ها واژه هایی وجود دارند که بی معنا (Nonsense words) هستند، به همین علت فکر مخاطب درگیر یافتن معنا و ارتباط آن با سایر واژه ها و متن نمی گردد و به علت وجود واج آرایی، ریتم، قافیه و موسیقی کلامی و استفاده از فن تکرار، مخاطب خردسال از شنیدن آن ها نه تنها لذت می برد که میل به واژه سازی هم پیدا می نماید. مانند آن مان نباران که ممکن است بچه ای بگوید: بیا این جا بمانان.

او اضافه کرد: وجود شخصیت های مبهم و گذرا و نقش آن ها در بازی ها، هم به شناخت بیش تر خردسالان از دنیای اطراف شان یاری می نماید و هم به پرورش تخیل آن ها، مانند عمو زنجیرباف یا کلاغ پر. متل ها و هیچانه ها ویژگی های مهم دیگری هم دارند که مجال پرداختن به آن ها در یک مصاحبه نیست. من ویژگی های آن ها را در مقاله هیچانه ها و ترانه های بازی و تاثیر آن ها بر بچه ها، در پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان (شماره 66 سال 1394) توضیح داده ام.

ایبد درباره صندلی هیچانه ها در ادبیات به ویژه ادبیات کودک و نوجوان، اظهار کرد: متل ها و هیچانه مانند لالایی ها بخشی از ادبیات شفاهی اند؛ اما برخلاف لالایی ها که در گذشته بیش تر واگویه های غم انگیز مادرانه بوده اند، متل ها و هیچانه ها، افزون بر ایجاد نشاط و هیجان، پرورش تخیل و جلب توجه و تقویت قوه ادراک آوایی نوزادان و خردسالان و موارد دیگر، می تواند مقدمه و به نوعی پیش احتیاج گرایش آن ها به ادبیات و هنر به اسم مصرف کننده باشد. رده های سنی مورد بحث، شناخت و تجربه بسیار کمی از محیط و زندگی دارند، دایره واژگان شان بسیار محدود و زاویه دیدشان متفاوت است. کارآیی هیچانه ها و متل ها، افزون بر برقراری ارتباط عاطفی بین گوینده و مخاطب و برقراری ارتباط بین بچه ها در گروه های بازی، به نوزادان و خردسالان در شناخت محیطی و درک واقعیت های زندگی یاری می نماید، دایره واژگان شان را بزرگ تر می نماید و قدرت تخیل شان را پرورش می دهد؛ همان انتظار که از ادبیات داریم و همان تعریفی که از ادبیات کودک داده می گردد.

او درباره شرایط هیچانه ها با توجه به تغییر زیست اجتماعی بچه ها و آمدن تکنولوژی های تازه، بیان نمود: در دوره ای تصور می شد با آمدن تکنولوژی، کتاب و ادبیات به تاریخ می پیوندند؛ اما چنین اتفاقی نیفتاد. بحثم مربوط به ایران نیست که جامعه مان در سطح قابل قبولی کتابخوان نیست. در کشورهای پیشرفته با پیشرفت تکنولوژی از ارزش ادبیات کاسته نشد؛ شاید جنس کاغذی اش تبدیل به ای بوک (ebook) و پی دی اف شده باشد؛ اما صندلیش همان است؛ در خصوص هیچانه ها و متل ها کمی شرایط فرق می نماید. خالقان و آفرینندگان متل ها و هیچانه ها نامشخص هستند. دقیق تر این است که گفته گردد از بین متل ها و هیچانه ها و بازی های آوازی، آن دسته که ویژگی های زیبایی شناختی و حسی کافی داشته اند، سینه به سینه منتقل شده اند، در راستا انتقال دستخوش تغییر شده و بخش های فرح بخش و مجذوب کننده و تاثیرگذارشان تقویت شده و در نهایت ماندگار شده اند؛ اما در زندگی پرمشغله امروز، خلق متل ها و هیچانه ها به وسیله نویسندگان و شاعران حرفه ای ادبیات کودک رخ می دهد و به راحتی نمی توان گفت چند درصد از این هیچانه ها و متل ها، زبان به زبان خواهند چرخید و ماندگار خواهند شد.

او اعلام نمود: یک فاکتور مهم در انتقال و ماندگاری هیچانه ها و متل ها، آمیختگی آن ها با بازی های گروهی است؛ مانند اتل متل، کلاغ پر، عمو زنجیرباف و... اما متاسفانه تغییر شیوه زندگی امروز فرصت و امکان بازی های گروهی را برای بچه ها بسیار کم نموده است. با این حساب به نظر می رسد کارایی هیچانه ها بیش تر بر موسیقی کلامی و ریتم و سایر عناصری که گفته شد، باشد. البته اگر شرایط زندگی امروز، مجالی به پدر و مادر ها بدهد، تا حدی کارایی دووجهی، پرورش و بازی فیزیکی را حفظ خواهد نمود. آن چه مسلم است هیچانه ها و متل ها از سر ضرورت و در پی احتیاج خردسالان خلق شده اند و قرن هاست که ماندگار شده اند، بدون تردید این احتیاج که بخشی از آن فیزیولوژیک است، برای هیچ نوزادی تغییرپذیر نیست.