معماری بنای مسجد گوهرشاد از چه شیوه ای پیروی می نماید؟ - تور هند ارزان

رجبعلی لباف خانیکی در گفت وگو با خبرنگاران در مورد معماری مسجد گوهرشاد اظهار کرد: از ویژگی های معماری مسجد گوهرشاد به لحاظ زیبایی شناسی تلفیق آجر و کاشی است که امروز نیز شاهد این عنصر تزئینی در مناره ها، اسپر و بدنه ایوان های این بنا هستیم.

وی افزود: این پدیده به صورت تلفیق کاشی و سنگ در بنای مسجد گوهرشاد اجرا شده است. بعلاوه این پدیده ایوان مقصوره و بعضی از غرفه ها، ازاره های مدرسه غیاثیه، خرگرد و آرامگاه ابابکر تایبادی را نیز آراسته است.

کاشی معرق بیشترین نوع کاشی به کار رفته در مسجد گوهرشاد است

این پژوهشگر خراسانی اعلام کرد: بیشترین نوع کاشی به کار رفته در مسجد گوهرشاد کاشی معرق است اما در بعضی از کتیبه ها و قاب ها که بیشتر مربوط به دوره قاجار است، بیشتر از کاشی هفت رنگ استفاده شده است. بعلاوه نقش ها و نقش کاشی های به کار رفته در تزئینات مسجد بسیار متنوع است. برای مثال لچکی های ایوان ها، غرفه ها، طاق نماها و حاشیه ها با نقوش اسلیمی و ختایی، درون غرفه ها و دیوارهای جانبی ایوان با گره های هندسی، کتیبه های بنایی و ترکیب کاشی با آجر زینت یافته است.

مطالعه سیر تحول کتیبه نگاری در مسجد گوهرشاد

لباف خانیکی اعلام کرد: از آنجا که از تمام دوره ها کتیبه هایی در این مسجد بر جای مانده، می توان سیر تحول کتیبه نگاری به خصوص خط ثلث را در مسجد گوهرشاد مطالعه کرد. مسجد گوهرشاد یک نوبت در عصر شاه عباس به علت فرسودگی و خرابی ناشی از حمله ازبک ها تعمیر و بار دیگر جهت برطرف خرابی ها بر اثر زلزله سال 1084 هجری قمری بازسازی شد. بر اثر آن زلزله نیمی از مسجد گوهرشاد خراب و گنبد نیز منهدم شده بود که به دستور شاه سلیمان به وسیله یک بنای اصفهانی به نام شجاع بازسازی و بازسازی شد.

وی با اشاره به بازسازی های دوره قاجار توضیح داد: به استناد چند کتیبه در دوره قاجار نیز بازسازی هایی در مسجد انجام شده که ظاهرا بازسازی مناره های مسجد در سال 1272 هجری قمری از جمله مهم ترین این بازسازی ها بوده است. در سال 1330 هجری قمری قزاق های روس حرم مطهر به توپ بستند که طی آن به مسجد گوهرشاد نیز آسیب وارد شد.

این باستان شناس خراسانی افزود: در دوران معاصر نیز بین سال های 1339 تا 1343 شمسی یک دوره تعمیرات اساسی در مسجد انجام شد که مهم ترین آن بازسازی های بخشی از ایوان مقصوره و گنبد بوده است. بعلاوه در همین دوره گنبد با ابتکار یک معمار به نام عباس آفریده به طور کامل با بتن تجدید بنا شد و در سال 1351 کار تعمیرات گنبد و مسجد گوهرشاد به سرانجام رسید. نمای کنونی که در حال حاضر از گنبد مسجد مشاهد می گردد بر فراز حاص همان تجدید بناست.

لباف خانیکی ابراز کرد: شیوه معماری مسجد گوهرشاد آذری است. در این سبک فاصله دوپوش گنبد از یکدیگر زیاد است. به عنوان مثال گنبدها در آرامگاه تیمور در سمرقند یا آرامگاه گوهرشاد در هرات و بسیاری از بناهای دیگر که به سبک آذری ساخته شده است. این گنبدها بسیار بلند است اما در مسجد گوهرشاد اتفاق ناخواسته ای اتفاق افتاده که معمار مجبور شده سنت شکنی کند و گنبد مسجد را نسبت به ابعاد بزرگ مسجد و ایوان مقصوره کوتاه بگیرد.

وی توضیح داد: این سنت شکنی به این علت بوده که اگر قرار بود گنبد را متناسب با ابعاد مسجد خیلی بلند اجرا نمایند، از گنبد حرم مطهر بالاتر می رفت؛ آن موقع ارتفاع گنبد حرم مطهر فقط 17 متر بود. با تمام تلاشی که قوام الدین شیرازی انجام داد، باز هم نتوانست گنبدی کوتاه تر از 39 متر برای مسجد گوهرشاد بسازد.

لباف خانیکی یادآور شد: بنابراین مسجد گوهرشاد که در واقع به علت تبرک در کنار حرم مطهر ساخته شد بود، ارتفاعی پیدا کرد که گنبد حرم امام رضا(ع) را تحت تاثیر قرار می داد و به همین علت معماری گنبد حرم مطهر را از سبک رازی به سبک آذری تغییر دادند.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی ادامه داد: بر همین اساس معماران سعی کردند در این سبک بر فراز ساقه گنبدی حرم یک ساقه بلند به ارتفاع 12 متر ایجاد نمایند که با گنبد مسجد گوهرشاد برابری کند؛ اگر چه هنوز هم گنبد حرم امام رضا(ع) حدود 2 متر کوتاه تر از گنبد مسجد گوهرشاد است اما وقتی از دور نگاه می کنیم هر 2 گنبد را به موازات یکدیگر می بینیم.